English GİRİŞ YAP

Hatıralarla Yakın Tarih-9: Kral Abdullah, Biz Osmanlı’ya Neden İsyan Ettik

2 Ocak 2009
De­ğer­len­dir­me: Ayşe Tek Başaran
 
Ya­kın ta­ri­hi­miz­de Arap halk­la­rı­na yö­ne­lik ba­kı­şı şe­kil­len­di­ren Arap iha­ne­ti al­gı­sı, kuş­ku­suz ulus-dev­let in­şa­sı­na hiz­met eden bir söy­le­me dö­nüş­müş­tür. Ben­zer bir sü­reç so­nu­cu Arap Dün­ya­sı da or­tak ta­ri­hî ve kül­tü­rel bağ­la­mı yok say­mış ve iki kül­tür bir­bi­ri­ne ya­ban­cı­laş­mış­tır. Ola­yı fark­lı bir ba­kış açı­sın­dan gör­me­mi­zi sağ­la­yan Biz Os­man­lı’ya Ne­den İs­yan Et­tik’te, “Os­man­lı’yı ar­ka­dan bı­çak­la­yan Arap­lar” ye­ri­ne ge­liş­ti­ri­len “İs­lâm’a iha­net eden Türk­ler” ifa­de­si ile meş­rui­yet ze­mi­ne otur­tul­ma­ya ça­lı­şı­lan Arap İs­ya­nı, ki­ta­bın so­nun­da, Arap Dün­ya­sı için bir ha­yal kı­rık­lı­ğı ha­li­ni alır.
Bi­rin­ci Dün­ya Sa­va­şı ön­ce­si Os­man­lı İm­pa­ra­tor­lu­ğu’na kar­şı cep­he al­mış, top­ye­kûn bir Arap İs­ya­nı id­dia­sı baş­lı ba­şı­na tar­tış­ma­lı bir ko­nu­dur. Ab­dul­lah’ın gö­zün­den ba­kıl­dı­ğın­da, bir­ta­kım ye­rel aşi­ret­ler­le iş­bir­li­ği ya­pıl­dı­ğı gö­rül­se de, asıl des­te­ğin İn­gi­liz­ler­den gel­di­ği ve ge­rek is­yan ön­ce­sin­de ge­rek son­ra­sın­da bir­leş­miş, ho­mo­jen bir Arap ka­muo­yu ol­ma­dı­ğı açık­tır.
Ki­tap, bir ha­tı­rat ol­ma­sı iti­ba­riy­le kro­no­lo­jik bir sı­ra iz­le­me­si­ne rağ­men, ya­za­rın ken­di çı­kar­la­rı doğ­rul­tu­sun­da ele­di­ği ta­rih­sel boş­luk­lar var­dır. Olay­la­rın otur­du­ğu ze­mi­ni an­la­mak da­ha zi­ya­de ikin­cil oku­ma­la­rı ge­rek­tir­mek­te­dir. Ab­dul­lah’ın ken­di as­ke­rî ve ida­rî ba­şa­rı­la­rı­na da­ir yap­tı­ğı di­rek ve do­lay­lı re­fe­rans­lar an­la­tı­yı süs­le­mek­te­dir.
Dört ana bö­lüm­den olu­şan ki­ta­bın ilk iki bö­lü­mü is­ya­na ve is­ya­na ze­min ha­zır­la­yan sü­re­ce yo­ğun­la­şır­ken, son iki bö­lüm, is­yan son­ra­sı Os­man­lı’dan ko­pan ve man­da yö­ne­tim­le­ri al­tın­da bi­rer kuk­la ha­le ge­len, Şe­rif Hü­se­yin ai­le­si­nin ba­şı­nı çek­ti­ği Arap yö­ne­tim­le­ri­ne ve ha­yal kı­rık­lık­la­rı­na ışık tu­tar. Bir iha­net-sa­da­kat sar­ka­cı çer­çe­ve­sin­den ba­kıl­dı­ğı za­man, ken­di­le­ri­nin “İs­lâm’ın son bü­yük sul­ta­nı II. Ab­dül­ha­mid’e” de­ğil, İs­lâm’a mu­ha­lif po­li­ti­ka­lar iz­le­yen İt­ti­hat ve Te­rak­ki yö­ne­ti­mi­ne is­yan et­tik­le­ri­ni vur­gu­la­ma­ya ça­lı­şan Ab­dul­lah, bu an­lam­da yap­tık­la­rı­nın bir iha­net ol­ma­dı­ğı­na işa­ret et­me­ye ça­lış­mak­ta­dır. Hâl­bu­ki Os­man­lı kay­nak­la­rı, Şe­rif Hü­se­yin’in, en ba­şın­dan iti­ba­ren gü­ve­nil­mez ol­ma­sı se­be­biy­le gö­rev­den uzak tu­tul­ma­ya ça­lı­şıl­dı­ğı­na dik­kat çe­ker. İs­yan tam ba­ğım­sız­lık­la so­nuç­lan­say­dı böy­le bir te­mi­ze çık­ma ça­ba­sı­na gir­mek zo­run­da kal­ma­ya­cak olan Ab­dul­lah, Şe­rif Hü­se­yin’in ha­li­fe­li­ği­nin ka­bul gör­me­me­si ve par­ça­la­nan Arap Dün­ya­sıy­la bu­na mec­bur kal­mış­tır.
İs­ya­nı meş­ru­laş­tır­mak için baş­vu­ru­lan ge­rek­çe­ler ara­sın­da Arap­la­rın hi­la­fet hak­kı; İt­ti­hat ve Te­rak­ki’nin te­tik po­li­ti­ka­la­rı ve İs­lâm’a mu­ha­lif dav­ra­nış­la­rı; İs­lâ­mî yö­ne­tim ge­le­ne­ği­nin “Ba­tı ru­huy­la iş­len­miş zor­ba bir yö­ne­tim­le de­ğiş­me­si”; Türk­le­rin uy­gu­la­dı­ğı ezi­yet­ler ve özel­lik­le Şe­rif Hü­se­yin’in şid­det­le kar­şı çık­ma­sı­na rağ­men, Os­man­lı İm­pa­ra­tor­lu­ğu’nun Al­man­ya ta­ra­fın­da yer ala­rak Bi­rin­ci Dün­ya Sa­va­şı’na gir­me­si zik­re­dil­mek­te­dir. Ab­dul­lah ve ai­le­si­nin son de­re­ce ‘akıl­sız­ca’ bul­du­ğu bu se­çim son­ra­sı, Hi­caz’da­ki gö­nül­lü as­ker­ler Ku­zey’de­ki cep­he­le­re sü­rü­le­cek ve Arap vi­la­yet­le­ri­ne mad­di-ma­ne­vi yar­dım­lar ke­si­le­cek­tir.
Ab­dul­lah, İn­gi­liz­ler­le yap­tık­la­rı iş­bir­li­ği­ni ise, İn­gi­liz­le­rin gi­ri­şim­le­ri­ne bağ­la­mak­ta­dır. Lord Kitc­he­ner ile Mı­sır Hi­di­vi ara­cı­lı­ğıy­la yap­tı­ğı gö­rüş­me­le­rin Os­man­lı tem­sil­ci­le­ri­nin iz­ni ile ger­çek­leş­ti­ği­ni di­le ge­ti­ren Ab­dul­lah, İn­gi­liz­le­rin -Os­man­lı’nın il­gi­siz­li­ği­nin ak­si­ne- Arap so­run­la­rıy­la ya­kın­dan il­gi­len­me­le­ri ve Arap­la­ra ba­ğım­sız­lık sö­zü ver­me­le­ri üze­ri­ne on­lar­dan as­ker, tek­nis­yen, si­lah ve pa­ra al­dık­la­rı­nı ifa­de et­mek­te­dir.
1914 yı­lın­da baş gös­te­ren is­yan so­nu­cu Os­man­lı­lar­dan ay­rı­lan böl­ge­de­ki Arap­lar Irak­lı, Fi­lis­tin­li, Su­ri­ye­li ola­rak ye­ni kim­lik­ler ka­za­nır. Ab­dul­lah’ın an­la­tı­mın­dan an­la­şıl­dı­ğı gi­bi böl­ge­de Av­ru­pa-İs­tan­bul eği­tim­li es­ki Os­man­lı as­ke­rî sı­nı­fın­dan mey­da­na ge­len elit çok faz­la el de­ğiş­tir­me­miş­tir. Man­da yö­ne­tim­le­ri so­nu­cu vu­ku bu­lan böl­ge­sel po­li­ti­ka­lar, Arap Dün­ya­sı­nı, Ab­dul­lah’ın en çok kork­tu­ğu “her ka­fa­nın ken­di is­te­di­ği ye­re git­ti­ği çok baş­lı bir vü­cu­da” dö­nüş­tü­rür. Ki­ta­bın so­nun­da zik­ret­ti­ği “Eğer ben ve be­ra­be­rim­de­ki­ler, ayak­lan­ma­nın bu şe­kil­de bi­te­ce­ği­ni bil­sey­dik hiç­bir şe­kil­de dev­ri­me ka­rış­maz­dık” ifa­de­si ise, ya­şa­nan piş­man­lı­ğın bo­yut­la­rı­nı ifa­de et­me­si açı­sın­dan son de­re­ce çar­pı­cı­dır. Arap­la­rın da­ğıl­mış­lı­ğın­dan dert ya­nan Ab­dul­lah’ın, bu du­ru­mun ana so­rum­lu­su İn­gi­liz­le­re kar­şı duy­du­ğu hay­ran­lık ise, oku­yu­cu­nun hay­re­ti­ni te­tik­ler.
Ab­dul­lah’ın an­la­tı­sın­dan ha­re­ket­le Arap İs­ya­nı­nı de­ğer­len­dir­di­ği­miz­de, şu ne­ti­ce­ye ula­şı­rız: Ta­raf­la­rın bir­bi­ri­ne ka­rış­tı­ğı bir sa­vaş dö­ne­min­de­ki fark­lı meş­rui­yet ze­min­le­ri, Arap­lar ara­sın­da fark­lı­la­şan tep­ki­ler ve so­nuç­ta öne çı­kan in­sa­nî piş­man­lık­lar göz önü­ne alın­dı­ğın­da, ha­in ve­ya sa­dık düz­le­min­den yo­la çı­ka­rak ta­raf­la­rı eti­ket­le­mek ol­duk­ça in­dir­ge­yi­ci bir yak­la­şım ola­cak­tır. Bu­ra­da dik­kat edil­me­si ge­re­ken nok­ta -ki­min ha­in, ki­min sa­dık ol­du­ğun­dan çok- de­ği­şen dün­ya dü­ze­ni içe­ri­sin­de ken­di çı­ka­rı­nı gö­ze­tip ba­ğım­sız­lık edin­me­ye ça­ba­la­yan muh­te­lif oyun­cu­la­rın hi­kâ­ye­le­ri­dir.
 

HAVADİS

TÜM HABERLER

EDİTÖRDEN

SEMİNERLER

Vakıf faaliyetlerinin en gelenekseli olan seminerler, her yıl güz ve bahar dönemlerinde gerçekleşiyor.

DETAYLI BİLGİ


BİZİ TAKİP EDİN

Vakfımızın düzenlediği programlardan (seminer, sempozyum, panel, vs.) haberdar olmak için e-posta adresinizi bırakabilirsiniz.