Jön Türk­ler ve Ma­ke­don­ya So­ru­nu (1890-1918)

Meh­met Ha­cı­sa­li­hoğ­lu

28 Ni­san 2008              
De­ğer­len­dir­me: Ebu­be­kir Cey­lan
 
Tür­ki­ye Araş­tır­ma­la­rı Mer­ke­zi­nin ay­lık fa­ali­ye­ti Bir Ki­tap Bir Ya­zar se­ri­si­nin 48. top­lan­tı­sın­da Meh­met Ha­cı­sa­li­hoğ­lu’nu ağır­la­dık. Ha­cı­sa­li­hoğ­lu ile 2001 yı­lın­da Al­man­ya’da ta­mam­la­dı­ğı dok­to­ra te­zi­nin ki­tap­laş­mış ver­si­yo­nu olan ve Ta­rih Vak­fı Yurt Ya­yın­la­rın­dan ya­yım­la­nan Jön Türk­ler ve Ma­ke­don­ya So­ru­nu (1890-1918) ad­lı ki­ta­bı üze­ri­ne ko­nuş­tuk.
Yük­sek li­sans te­zin­de “Türk An­sik­lo­pe­di­sin­de Yu­na­nis­tan İma­jı” üze­ri­ne yo­ğun­la­şan, dok­to­ra için Jön Türk­ler ve Bal­kan­lar ko­nu­su­nu se­çen ya­zar, da­ha son­ra­la­rı Ma­ke­don­ya me­se­le­si ön pla­na çı­kın­ca bu ko­nu üze­ri­ne ça­lış­ma­la­rı­na ağır­lık ver­miş­tir. Dö­ne­me iliş­kin ha­tı­rat­la­ra ila­ve­ten Bul­ga­ris­tan’da ve Os­man­lı ar­şiv­le­rin­de­ki bi­rin­cil kay­nak­lar­dan is­ti­fa­de eden ya­zar, ki­ta­bı­nın ana is­ke­le­ti­ni de bu ar­şiv­ler­den el­de et­ti­ği bil­gi­ler ışı­ğın­da oluş­tur­muş­tur. 
Ha­cı­sa­li­hoğ­lu, ça­lış­ma­sın­da Os­man­lı Bal­kan top­rak­la­rın­da­ki grup­la­rın, ko­mi­te­le­rin ve par­ti­le­rin ba­kış açı­sı­na da yer ver­mek­te­dir. Bu bağ­lam­da, Ma­ke­don­ya Dev­rim­ci Ör­gü­tü, bu ör­gü­tün ya­pı­sı, li­der­li­ği, Jön Türk­le­re ve Meş­ru­ti­ye­te ba­kı­şı, hü­kü­met­le ve di­ğer grup­lar­la iliş­ki­le­ri ki­ta­bın ori­ji­nal ta­raf­la­rın­dan­dır. Ay­rı­ca ki­tap­ta Bal­kan ül­ke­le­rin­de­ki ta­rih ya­zı­mı da tet­kik edi­le­rek, özel­lik­le Bul­ga­ris­tan’da­ki ha­kim ta­rih ya­zı­mı eleş­ti­ril­mek­te­dir.
Li­te­ra­tür­de­ki ha­kim gö­rü­şe gö­re, 1908 dev­ri­min­den son­ra Ma­ke­don­ya’da hür­ri­yet kut­la­ma­la­rı ya­pıl­mak­ta ve Müs­lü­man halk da bu kut­la­ma­la­ra yo­ğun bir bi­çim­de ka­tıl­mak­ta­dır. Ya­zar’a gö­re an­la­tı­lan bu du­rum şüp­he­li­dir. Çün­kü hal­kın ken­di ba­şı­na ha­re­ket eden bir kit­le ol­ma­sın­dan zi­ya­de çok fark­lı grup­lar, ya­pı­lan­ma­lar ve ör­güt­ler mev­cut­tur ve böl­ge ül­ke­le­ri bu ör­güt­ler üze­rin­de et­ki­li­dir.
Çı­kar­la­rı ge­re­ği Yu­nan hü­kü­me­ti, Rum Ma­ke­don Ko­mi­te­si’ni ve Or­to­doks Ce­maa­ti’ni Jön Türk­ler’e des­tek ol­ma­ma­la­rı yö­nün­de uya­rı­lar­da bu­lun­muş­tur. Çün­kü İt­ti­had ve Te­rak­ki (İT)’in es­ki dü­ze­ni ve mil­let sis­te­mi­ni de­ğiş­tir­mek is­te­me­siy­le Rum mil­le­ti­nin ve Rum Pat­rik­ha­ne­si’nin ay­rı­ca­lık­lı sta­tü­sü za­rar gö­re­cek ve za­yıf­la­ya­cak­tır. Ulah­la­rın ay­rı bir ki­li­se kur­ma­sı ve İT’nin Rum Pat­rik­ha­ne­si’nin ay­rı­ca­lık­la­rı­nı sı­nır­lan­dır­ma­ya ça­lış­ma­sı, bu du­ru­mu doğ­ru­la­yan un­sur­lar­dan sa­de­ce bir­ka­çıy­dı. İT’nin Rum­la­ra kar­şı sert tav­rın­dan son­ra bu grup­la­rın da hür­ri­yet kut­la­ma­la­rı­na ka­tıl­dık­la­rı göz­len­miş­tir. Ben­zer şe­kil­de dev­ri­mi des­tek­le­me­yen baş­ka grup­lar da ih­ti­lal so­nun­da, ker­hen de ol­sa, kut­la­ma­la­ra ka­tıl­mış­lar­dır. İh­ti­la­le kar­şı olan­lar ol­du­ğu gi­bi des­tek­le­yen­ler de var­dı: Ro­man­ya Ulah Ma­ke­don­ya Ko­mi­te­si, Se­la­nik, Üs­küp ve Ma­nas­tır Ya­hu­di­le­ri ih­ti­la­li des­tek­le­yen önem­li grup­lar­dı. Do­la­yı­sıy­la ya­zar Ma­ke­don­ya’da­ki du­ru­mun li­te­ra­tür­de bah­se­dil­di­ğin­den da­ha kar­ma­şık ol­du­ğu­nu ifa­de et­mek­te­dir.
Bu dö­nem­de önem­li me­se­le­ler­den bi­ri­si de Jön Türk­le­rin sı­kı Türk mil­li­yet­çi­li­ği ile il­gi­li­dir. Jön Türk­le­rin Os­man­lı­cık si­ya­se­tiy­le as­lın­da Türk­çü­lü­ğü kas­tet­ti­ği, nü­fus po­li­ti­ka­la­rın­dan eği­tim po­li­ti­ka­la­rı­na ka­dar mil­li­yet­çi dav­ran­dık­la­rı ve Türk­leş­tir­me po­li­ti­ka­la­rı uy­gu­la­dık­la­rı yö­nün­de­ki id­dia­lar (özel­lik­le de Yu­nan ta­rih ya­zı­mın­da) çok­ça ses­len­di­ril­miş­tir. Ya­zar bu tar­tış­ma­la­ra Ma­ke­don­ya öze­lin­de de­ğin­miş­tir. So­ru-ce­vap kıs­mın­da da bu ko­nu­da ge­len so­ru­la­ra de­tay­lı ce­vap­lar ve­ren Ha­cı­sa­li­hoğ­lu, Os­man­lı­cı­lık­la Türk­çü­lü­ğün si­yah-be­yaz çiz­gi­ler­le bir­bi­rin­den net bir şe­kil­de ayırt edi­le­me­di­ği­ni, gri böl­ge­le­rin bu­lun­du­ğu­nu vur­gu­lar­ken, Bal­kan sa­vaş­la­rın­dan son­ra bi­le En­ver Pa­şa gi­bi İt­ti­hat­çı­la­rın söy­le­min­de da­hi Os­man­lı­cı yak­la­şım­la­ra rast­la­nıl­dı­ğı­nı be­lirt­mek­te­dir. En­ver Pa­şa 1914 yı­lın­da as­ker­lik ko­nu­sun­da, gay­ri­müs­lim­le­rin pa­ra­la­rı­nın ka­za­nıl­ma­sın­dan zi­ya­de on­la­rın “Os­man­lı va­ta­nı”na ka­zan­dı­rıl­ma­sı­nın da­ha önem­li ol­du­ğu­nu söy­le­mek­te­dir. Ha­cı­sa­li­hoğ­lu ay­rı­ca Ma­ke­don­ya’da­ki eği­tim sis­te­min­de Türk­leş­tir­me un­sur­la­rı­nın bu­lun­ma­dı­ğı­na dik­kat çek­mek­te­dir. Okul­la­rın mer­ke­zî hü­kü­met ta­ra­fın­dan ka­yıt al­tı­na alın­ma­sı, Os­man­lı ta­bi­iye­ti ol­ma­yan öğ­ret­men­le­re izin ve­ril­me­me­si ve ce­ma­at okul­la­rı­nın tef­tiş edil­mek is­ten­me­si Rum­lar ta­ra­fın­dan Türk­leş­tir­me po­li­ti­ka­la­rı ola­rak de­ğer­len­di­ril­miş­tir.
Gay­ri­müs­lim un­sur­la­ra iliş­kin bir di­ğer İT po­li­ti­ka­sı da as­ker­lik me­se­le­si­dir. İT 1909 yı­lın­da eşit­lik il­ke­si­ni dog­ma­tik bir bi­çim­de uy­gu­la­ya­rak gay­ri­müs­lim­le­rin de as­ker­lik yap­ma­la­rı için ka­nu­nî dü­zen­le­me ya­par. Fa­kat böl­ge­de­ki aşi­ret­ler as­ker­li­ğe ve nü­fus sa­yı­mı­na, do­la­yı­sıy­la da ver­gi öde­me­ye kar­şı çık­tık­la­rın­dan is­yan et­me­ye baş­la­mış­lar­dır.
Ya­za­rın mev­cut li­te­ra­tü­re ge­tir­di­ği eleş­ti­ri­ler­den bi­ri­si de İT’nin ge­nel ola­rak Bal­kan­lar­da, özel­de de Ma­ke­don­ya’da prog­ram­sız ve plan­sız bir şe­kil­de si­ya­set iz­le­di­ği id­di­ala­rı­dır. Ha­cı­sa­li­hoğ­lu, İT’nin Ma­ke­don­ya’ya iliş­kin po­li­ti­ka­sı­nın 1800’le­rin son yıl­la­rı ve 1900’lü yıl­la­rın ba­şın­da bir prog­ram ola­rak bel­li ol­du­ğu­nu, do­la­yı­sıy­la bu id­di­ala­rın doğ­ru­yu yan­sıt­ma­dı­ğı­nı ile­ri sür­mek­te­dir.
Son ola­rak ya­zar, İT ile il­gi­li ya­pı­lan ça­lış­ma­la­rın da­ha zi­ya­de mer­kez böl­ge­ler­de yo­ğun­laş­tı­ğı­nı, oy­sa İT’nin taş­ra­da­ki yö­ne­ti­mi­nin in­ce­len­me­si­nin bun­dan son­ra­ki araş­tır­ma­lar için da­ha isa­bet­li ola­ca­ğı­nı ifa­de et­mek­te­dir.

EDİTÖRDEN

SEMİNERLER

Vakıf faaliyetlerinin en gelenekseli olan seminerler, her yıl güz ve bahar dönemlerinde gerçekleşiyor.

DETAYLI BİLGİ


BİZİ TAKİP EDİN

Vakfımızın düzenlediği programlardan (seminer, sempozyum, panel, vs.) haberdar olmak için e-posta adresinizi bırakabilirsiniz.