MECMUA

Ke­vâ­ki­bî­zâ­de­ler: Os­man­lı­lar­da Bir Ule­ma Ai­le­si*
Zey­nep Al­tun­taş**
 
Gi­riş
Ule­ma­nın ço­cuk­la­rın­dan ve­ya ya­kın­la­rın­dan ba­zı­la­rı ai­le­le­rin­den ge­len mes­le­ği sür­dü­re­rek mü­der­ris, ka­dı, ka­dı­as­ker ol­muş hat­ta bir kıs­mı şey­hü­lis­lâm­lı­ğa ka­dar yük­sel­miş­ler­dir. On­la­rın il­mi­ye için­de­ki gö­rev­le­ri­nin ne­sil­den ne­si­le de­vam et­me­siy­le de “Os­man­lı ule­ma ai­le­le­ri” te­şek­kül et­miş­tir. Os­man­lı Dev­le­ti’nin ilk dö­nem­le­rin­den baş­la­ya­rak son dö­nem­le­ri­ne ka­dar var­lık­la­rı­nı sür­dü­ren ule­ma ai­le­le­ri, ya­pı­lan araş­tır­ma­lar­da ye­te­rin­ce in­ce­len­me­miş, ai­le­ler­de­ki âlim­ler tek tek araş­tı­rıl­sa da bu ko­nu­da­ki boş­luk­lar he­nüz dol­du­ru­la­ma­mış­tır.
Ha­lep’ten İs­tan­bul’a uza­nan yol­da, il­mi­ye ri­ca­lin­de­ki gö­rev­le­riy­le ve özel­lik­le son dö­nem­ler­de bir­bi­rin­den fark­lı ta­vır­la­rıy­la dik­kat çe­ken Ke­vâ­ki­bî­ler de bu tür bir ça­lış­ma­yı bek­le­yen ule­ma ai­le­le­rin­den bi­ri­dir. “Ke­vâ­ki­bî ai­le­sin­de kim­ler var­dı? Bu ki­şi­le­rin men­şe­le­ri ney­di? Han­gi eği­tim sü­reç­le­rin­den geç­miş ve han­gi gö­rev­ler­de bu­lun­muş­lar­dı? İl­mî, sos­yal ve si­ya­sî ha­yat­ta­ki rol­le­ri ney­di?” gi­bi so­ru­lar­dan yo­la çı­ka­rak baş­la­dı­ğı­mız ça­lış­ma­mız­da, Os­man­lı Dev­le­ti sı­nır­la­rı için­de 17. yüz­yı­lın ilk ya­rı­sın­dan iti­ba­ren isim­le­rin­den bah­se­di­len ve gü­nü­mü­ze ka­dar çe­şit­li sta­tü ve ma­kam­lar­da bu­lu­nan Ke­vâ­ki­bî ai­le­si­ni ge­nel hat­la­rıy­la or­ta­ya koy­ma­ya ça­lış­tık. Araş­tır­ma­la­rı­mız ne­ti­ce­sin­de el­de et­ti­ği­miz sı­nır­lı ve­ri­ler­den yo­la çı­ka­rak bir ule­ma ai­le­si­nin kim­ler­den oluş­tu­ğu­nu, han­gi eği­tim sü­reç­le­rin­den geç­tik­le­ri­ni, ev­li­lik­le­ri­ni kim­ler­le yap­tık­la­rı­nı ve si­ya­set­le olan bağ­lan­tı­la­rı­nı de­ğer­len­dir­dik. Ay­rı­ca med­fun ol­duk­la­rı yer­le­ri, il­mî eser­le­ri­ni ve va­kıf­la­rı­nın ka­yıt­la­rı­nı da kul­la­na­rak fi­zi­kî mi­ras­la­rı olan ya­lı, köşk, ca­mi, med­re­se ve tür­be­le­ri­ni tes­pit et­tik.
Ke­vâ­ki­bî ai­le­si­ne geç­me­den ön­ce da­ha çok ule­ma ai­le­le­rin­de­ki âlim­le­ri in­ce­le­yen sı­nır­lı sa­yı­da­ki ça­lış­ma­la­rı gö­re­lim:
1. Ma­jer Hans Ge­org, Vors­tu­di­en zur Gesc­hich­te der İl­mi­ye im Os­ma­nisc­hen Re­ich. I. Zu Uşa­kî­za­de, sei­ner Fa­mi­li­e und sei­nem Zeyl-i Şa­ka­yık, Mü­nih 1978 [Be­it­ra­ge zur Kenn­tnis Sü­dos­te­uro­pas und des Na­hen Ori­ents, XXXI­I], IV+347 s.
Ma­jer ki­ta­bı­na Os­man­lı Dev­le­ti’nde il­mi­ye sı­nı­fı hak­kın­da ya­zı­lan ve­ya bu ko­nu­da ba­sı­lan eser­le­rin ta­nı­tı­mı ve ten­ki­diy­le baş­la­mış, ar­dın­dan Zeyl-i Şa­ka­yık ya­za­rı Uşa­ki­zâ­de’nin ai­le­si üze­rin­de dur­muş­tur. Ay­rı­ca ai­le­nin ser­ve­ti­ni te­re­ke def­ter­le­rin­den tes­pit ede­rek bir Os­man­lı âli­mi­nin por­tre­si­ni çiz­me­ye ça­lış­mış­tır.1
2. Fa­ruk Bi­li­ci, “Bü­yük Bir Şey­hü­lis­lâm Ai­le­si­nin Son Hal­ka­sı: Dür­ri­zâ­de Ab­dul­lah Efen­di”, Be­kir Kü­tü­koğ­lu’na Ar­ma­ğan, Ede­bi­yat Fa­kül­te­si Ba­sı­me­vi, İs­tan­bul 1991, s. 307-318.
Bi­li­ci, Dür­ri­zâ­de ai­le­si­ni ta­nı­tı­cı ge­nel bil­gi­ler ver­dik­ten son­ra Ab­dul­lah Efen­di’nin ha­yat hi­kâ­ye­si­ni kı­sa­ca an­lat­mış­tır. Ma­ka­le­de Dür­ri­zâ­de’nin Ana­do­lu’da sür­dü­rü­len mü­ca­de­le ile il­gi­li fet­va­la­rı da ele alın­mış­tır.
3. Mîr­zâ-Zâ­de Ah­med Ney­lî ve Di­va­nı, Ata­bey Kı­lıç (haz.), Ki­ta­be­vi, İs­tan­bul 2004, 573 s.
Eser esas iti­ba­riy­le ede­bî ve si­ya­sî ba­kım­dan 18. yüz­yı­lın önem­li si­ma­la­rın­dan Ah­met Ney­lî’nin en önem­li ese­ri olan Di­vâ­nı’nın ten­kit­li met­ni­ni ih­ti­va et­mek­te­dir. İl­mi­ye ta­ri­kin­de önem­li gö­rev­ler alan Ah­med Ney­lî’nin ha­ya­tın­dan, ede­bî şah­si­ye­tin­den ve Mir­za­zâ­de ai­le­sin­den bah­set­me­si se­be­biy­le ule­ma ai­le­si ça­lış­ma­la­rı için­de zik­re­dil­me­si ge­re­ken ör­nek bir eser­dir.
 

(Makalenin tamamını PDF olarak okumak için "indir"e tıklayınız.)

خيار المحررين

SEMINARS

As the most traditonal activity of BISAV, the courses take place in every fall and spring of a year.

MORE INFO


تابعنا

الاشتراك في النشرة الإخبارية لدينا لتلقي الأخبار والتحديثات.