English GİRİŞ YAP

II. Meş­ru­ti­yet­te Med­re­se­ler ve Din Eği­ti­mi

Zeki Salih Zengin

26 Ma­yıs 2008
De­ğer­len­dir­me: İs­ma­il Hak­kı Kır­zı­lı

 
Os­man­lı mo­dern­leş­me tec­rü­be­si içe­ri­sin­de, sos­yal, si­ya­sî ve da­ha pek çok alan­da ken­din­den ön­ce­ki dö­nem­le­re gö­re da­ha önem­li ve ra­di­kal de­ği­şik­lik­le­rin ya­şan­dı­ğı dö­nem­ler­den bi­ri­si II. Meş­ru­ti­yet yıl­la­rı­dır. II. Meş­ru­ti­yet, sa­de­ce Os­man­lı mo­dern­leş­me tec­rü­be­si açı­sın­dan de­ğil, bu­nun ya­nı sı­ra Tür­ki­ye Cum­hu­ri­ye­ti’ne çe­şit­li açı­lar­dan yap­tı­ğı et­ki/kat­kı iti­ba­ri ile de bi­zim için bü­tü­nüy­le öne­mi­ni mu­ha­fa­za eden bir za­man di­li­mi­ne te­ka­bül et­mek­te­dir. Hiç kuş­ku­suz Os­man­lı si­ya­sî/ida­rî/eği­tim sis­te­mi­nin uzun bir sü­re te­me­li­ni teş­kil eden med­re­se­ler de mo­dern­leş­me dö­ne­min­de ve özel­lik­le II. Meş­ru­ti­yet yıl­la­rın­da ha­kim olan akım­dan et­ki­len­miş ve ba­zı de­ği­şik­lik­le­re ma­ruz kal­mış­tır. Tür­ki­ye Araş­tır­ma­la­rı Mer­ke­zi, ay­lık ola­rak dü­zen­le­di­ği Bir Ki­tap Bir Ya­zar prog­ra­mı­nın Ma­yıs ayın­da­ki otu­ru­mun­da, II. Meş­ru­ti­yet’in med­re­se­ler üze­rin­de­ki et­ki­le­ri­ni ele al­mak ama­cı ile ça­lış­ma­la­rı­nı mo­dern­leş­me dö­ne­mi din eği­ti­mi üze­rin­de yo­ğun­laş­tı­ran Ze­ki Sa­lih Zen­gin’i II. Meş­ru­ti­yet­te Med­re­se­ler ve Din Eği­ti­mi ad­lı ki­ta­bı çer­çe­ve­sin­de mi­sa­fir et­ti. Zen­gin’e gö­re, mo­dern­leş­me dö­ne­mi ile be­ra­ber yö­nü­nü Ba­tı’ya çe­vi­ren Os­man­lı Dev­le­ti med­re­se­ler­le gi­de­rek da­ha az il­gi­len­di; de­yim ye­rin­de ise med­re­se­le­ri ken­di ka­de­ri­ne terk et­ti. Bu­na pa­ra­lel ola­rak dö­ne­min med­re­se­li­le­rin­de de, med­re­se­le­rin ye­ter­siz­li­ği­ne da­ir önem­li bir ka­na­at yer­leş­ti. II. Ab­dül­ha­mit dö­ne­mi med­re­se­ler açı­sın­dan de­ğil­se de din eği­ti­mi açı­sın­dan ve­rim­li yıl­lar­dı. Med­re­se­le­rin ıs­la­hı­na iliş­kin cid­di te­şeb­büs­ler ise an­cak II. Meş­ru­ti­yet dö­ne­min­de ya­pı­la­bil­di.
Da­ha son­ra, söz ko­nu­su ıs­la­hın bah­se de­ğer bo­yut­la­rı üze­rin­de du­ran Zen­gin’in özel­lik­le al­tı­nı çiz­di­ği hu­sus­la­rı şu şe­kil­de sı­ra­la­ya­bi­li­riz:
- II. Meş­ru­ti­yet dö­ne­min­de med­re­se­ler­de ya­pıl­ma­ya ça­lı­şı­lan ıs­lah te­şeb­büs­le­ri kla­sik dö­nem­de ya­pı­lan dü­zen­le­me­le­re ve­ya mo­dern­leş­me­nin baş­lan­gıç ev­re­le­ri­ne gö­re bir­ta­kım fark­lı­lık­lar ar­zet­mek­te­dir ki bun­la­rın ba­şın­da med­re­se­nin mo­del ola­rak ken­di­si­ne mek­te­bi al­ma­sı ve gi­de­rek mek­te­be da­ha da ya­kın­la­şan bir ya­pı­ya ka­vuş­ma­sı/ka­vuş­tu­rul­mak is­ten­me­si gel­mek­te­dir. Med­re­se­le­rin ida­rî iş­le­yi­şi, müf­re­da­tı, öğ­ren­ci­ler ile il­gi­li ya­pı­lan dü­zen­le­me­ler kla­sik dö­nem­den fark­lı, kay­nak iti­ba­rı ile mek­tep­ler­den esin­le­ni­le­rek oluş­tu­ru­lan dü­zen­le­me­ler­dir. Ni­te­kim ya­ban­cı dil, ilm-i ic­ti­ma, re­sim, be­den eği­ti­mi gi­bi ders­le­rin müf­re­da­ta gir­me­si de bu­nun bir baş­ka gös­ter­ge­si­dir.
- II. Meş­ru­ti­yet dö­ne­mi med­re­se ıs­la­hı­na yö­ne­lik ya­pı­lan ve­ya ya­pıl­ma­sı dü­şü­nü­len ça­lış­ma­lar salt si­ya­sî/ida­rî me­kâ­niz­ma­nın ira­de­si ile ger­çek­leş­ti­ril­miş de­ğil­dir. Res­mî ma­kam­la­rın ya­nı sı­ra ule­ma ve dö­ne­min ile­ri ge­len ay­dın­la­rı da med­re­se­le­rin ye­ter­siz ol­duk­la­rı, do­la­yı­sı ile ıs­lah edil­me­si ge­rek­ti­ğin­de mu­ta­bık­tır­lar. Bu, II. Meş­ru­ti­yet ön­ce­sin­de bu ka­dar ba­riz gö­rü­le­bi­le­cek bir hu­sus de­ğil­dir.
- Da­ha ehil din gö­rev­li­le­ri ye­tiş­tir­mek üze­re açı­lan Med­re­se­tü’l-Vai­zin, Med­re­se­tü’l-Eim­me ve’l-Hu­ta­bâ da kla­sik dö­nem­de kar­şı­la­şa­ma­ya­ca­ğı­mız, II. Meş­ru­ti­yet ve ye­ter­siz­lik fik­ri­nin et­ki­si ile be­ra­ber eği­tim sis­te­mi­ne da­hil olan ku­rum­lar­dır.
- Med­re­se­le­rin ıs­la­hı ça­lış­ma­la­rı İs­tan­bul’da uy­gu­lan­ma im­kâ­nı bul­mak­la be­ra­ber tam an­la­mı ile taş­ra­da uy­gu­la­na­bil­di­ği­ni söy­le­mek im­kân da­hi­lin­de de­ğil­dir. Taş­ra­da ıs­lah ça­lış­ma­la­rı or­ta de­re­ce­li med­re­se­ler­le sı­nır­lı kal­mış­tır. Di­ğer ta­raf­tan ıs­lah edi­len med­re­se prog­ram­la­rı­nın her yıl az da ol­sa de­ği­şik­lik­le­re uğ­ra­ma­sı, söz ko­nu­su ça­lış­ma­la­rın kök­leş­me­si­ni en­gel­le­yen bir un­sur ola­rak zik­re­di­le­bi­lir. Yi­ne ıs­lah ça­lış­ma­la­rı­nın he­men aka­bin­de I. Dün­ya Sa­va­şı’nın baş­la­ma­sı ne­de­niy­le med­re­se öğ­ren­ci­le­ri­nin cep­he­ye sev­ke­dil­me­le­ri, söz ko­nu­su te­şeb­büs­le­rin ar­zu edi­len bo­yut­la­ra ulaş­ma­sı­nı en­gel­le­yen bir baş­ka un­sur ol­muş­tur.

HAVADİS

TÜM HABERLER

EDİTÖRDEN

SEMİNERLER

Vakıf faaliyetlerinin en gelenekseli olan seminerler, her yıl güz ve bahar dönemlerinde gerçekleşiyor.

DETAYLI BİLGİ


BİZİ TAKİP EDİN

Vakfımızın düzenlediği programlardan (seminer, sempozyum, panel, vs.) haberdar olmak için e-posta adresinizi bırakabilirsiniz.