II. Meş­ru­ti­yet­te Med­re­se­ler ve Din Eği­ti­mi

Zeki Salih Zengin

26 Ma­yıs 2008
De­ğer­len­dir­me:
İs­ma­il Hak­kı Kır­zı­lı

 
Os­man­lı mo­dern­leş­me tec­rü­be­si içe­ri­sin­de, sos­yal, si­ya­sî ve da­ha pek çok alan­da ken­din­den ön­ce­ki dö­nem­le­re gö­re da­ha önem­li ve ra­di­kal de­ği­şik­lik­le­rin ya­şan­dı­ğı dö­nem­ler­den bi­ri­si II. Meş­ru­ti­yet yıl­la­rı­dır. II. Meş­ru­ti­yet, sa­de­ce Os­man­lı mo­dern­leş­me tec­rü­be­si açı­sın­dan de­ğil, bu­nun ya­nı sı­ra Tür­ki­ye Cum­hu­ri­ye­ti’ne çe­şit­li açı­lar­dan yap­tı­ğı et­ki/kat­kı iti­ba­ri ile de bi­zim için bü­tü­nüy­le öne­mi­ni mu­ha­fa­za eden bir za­man di­li­mi­ne te­ka­bül et­mek­te­dir. Hiç kuş­ku­suz Os­man­lı si­ya­sî/ida­rî/eği­tim sis­te­mi­nin uzun bir sü­re te­me­li­ni teş­kil eden med­re­se­ler de mo­dern­leş­me dö­ne­min­de ve özel­lik­le II. Meş­ru­ti­yet yıl­la­rın­da ha­kim olan akım­dan et­ki­len­miş ve ba­zı de­ği­şik­lik­le­re ma­ruz kal­mış­tır. Tür­ki­ye Araş­tır­ma­la­rı Mer­ke­zi, ay­lık ola­rak dü­zen­le­di­ği Bir Ki­tap Bir Ya­zar prog­ra­mı­nın Ma­yıs ayın­da­ki otu­ru­mun­da, II. Meş­ru­ti­yet’in med­re­se­ler üze­rin­de­ki et­ki­le­ri­ni ele al­mak ama­cı ile ça­lış­ma­la­rı­nı mo­dern­leş­me dö­ne­mi din eği­ti­mi üze­rin­de yo­ğun­laş­tı­ran Ze­ki Sa­lih Zen­gin’i II. Meş­ru­ti­yet­te Med­re­se­ler ve Din Eği­ti­mi ad­lı ki­ta­bı çer­çe­ve­sin­de mi­sa­fir et­ti. Zen­gin’e gö­re, mo­dern­leş­me dö­ne­mi ile be­ra­ber yö­nü­nü Ba­tı’ya çe­vi­ren Os­man­lı Dev­le­ti med­re­se­ler­le gi­de­rek da­ha az il­gi­len­di; de­yim ye­rin­de ise med­re­se­le­ri ken­di ka­de­ri­ne terk et­ti. Bu­na pa­ra­lel ola­rak dö­ne­min med­re­se­li­le­rin­de de, med­re­se­le­rin ye­ter­siz­li­ği­ne da­ir önem­li bir ka­na­at yer­leş­ti. II. Ab­dül­ha­mit dö­ne­mi med­re­se­ler açı­sın­dan de­ğil­se de din eği­ti­mi açı­sın­dan ve­rim­li yıl­lar­dı. Med­re­se­le­rin ıs­la­hı­na iliş­kin cid­di te­şeb­büs­ler ise an­cak II. Meş­ru­ti­yet dö­ne­min­de ya­pı­la­bil­di.
Da­ha son­ra, söz ko­nu­su ıs­la­hın bah­se de­ğer bo­yut­la­rı üze­rin­de du­ran Zen­gin’in özel­lik­le al­tı­nı çiz­di­ği hu­sus­la­rı şu şe­kil­de sı­ra­la­ya­bi­li­riz:
- II. Meş­ru­ti­yet dö­ne­min­de med­re­se­ler­de ya­pıl­ma­ya ça­lı­şı­lan ıs­lah te­şeb­büs­le­ri kla­sik dö­nem­de ya­pı­lan dü­zen­le­me­le­re ve­ya mo­dern­leş­me­nin baş­lan­gıç ev­re­le­ri­ne gö­re bir­ta­kım fark­lı­lık­lar ar­zet­mek­te­dir ki bun­la­rın ba­şın­da med­re­se­nin mo­del ola­rak ken­di­si­ne mek­te­bi al­ma­sı ve gi­de­rek mek­te­be da­ha da ya­kın­la­şan bir ya­pı­ya ka­vuş­ma­sı/ka­vuş­tu­rul­mak is­ten­me­si gel­mek­te­dir. Med­re­se­le­rin ida­rî iş­le­yi­şi, müf­re­da­tı, öğ­ren­ci­ler ile il­gi­li ya­pı­lan dü­zen­le­me­ler kla­sik dö­nem­den fark­lı, kay­nak iti­ba­rı ile mek­tep­ler­den esin­le­ni­le­rek oluş­tu­ru­lan dü­zen­le­me­ler­dir. Ni­te­kim ya­ban­cı dil, ilm-i ic­ti­ma, re­sim, be­den eği­ti­mi gi­bi ders­le­rin müf­re­da­ta gir­me­si de bu­nun bir baş­ka gös­ter­ge­si­dir.
- II. Meş­ru­ti­yet dö­ne­mi med­re­se ıs­la­hı­na yö­ne­lik ya­pı­lan ve­ya ya­pıl­ma­sı dü­şü­nü­len ça­lış­ma­lar salt si­ya­sî/ida­rî me­kâ­niz­ma­nın ira­de­si ile ger­çek­leş­ti­ril­miş de­ğil­dir. Res­mî ma­kam­la­rın ya­nı sı­ra ule­ma ve dö­ne­min ile­ri ge­len ay­dın­la­rı da med­re­se­le­rin ye­ter­siz ol­duk­la­rı, do­la­yı­sı ile ıs­lah edil­me­si ge­rek­ti­ğin­de mu­ta­bık­tır­lar. Bu, II. Meş­ru­ti­yet ön­ce­sin­de bu ka­dar ba­riz gö­rü­le­bi­le­cek bir hu­sus de­ğil­dir.
- Da­ha ehil din gö­rev­li­le­ri ye­tiş­tir­mek üze­re açı­lan Med­re­se­tü’l-Vai­zin, Med­re­se­tü’l-Eim­me ve’l-Hu­ta­bâ da kla­sik dö­nem­de kar­şı­la­şa­ma­ya­ca­ğı­mız, II. Meş­ru­ti­yet ve ye­ter­siz­lik fik­ri­nin et­ki­si ile be­ra­ber eği­tim sis­te­mi­ne da­hil olan ku­rum­lar­dır.
- Med­re­se­le­rin ıs­la­hı ça­lış­ma­la­rı İs­tan­bul’da uy­gu­lan­ma im­kâ­nı bul­mak­la be­ra­ber tam an­la­mı ile taş­ra­da uy­gu­la­na­bil­di­ği­ni söy­le­mek im­kân da­hi­lin­de de­ğil­dir. Taş­ra­da ıs­lah ça­lış­ma­la­rı or­ta de­re­ce­li med­re­se­ler­le sı­nır­lı kal­mış­tır. Di­ğer ta­raf­tan ıs­lah edi­len med­re­se prog­ram­la­rı­nın her yıl az da ol­sa de­ği­şik­lik­le­re uğ­ra­ma­sı, söz ko­nu­su ça­lış­ma­la­rın kök­leş­me­si­ni en­gel­le­yen bir un­sur ola­rak zik­re­di­le­bi­lir. Yi­ne ıs­lah ça­lış­ma­la­rı­nın he­men aka­bin­de I. Dün­ya Sa­va­şı’nın baş­la­ma­sı ne­de­niy­le med­re­se öğ­ren­ci­le­ri­nin cep­he­ye sev­ke­dil­me­le­ri, söz ko­nu­su te­şeb­büs­le­rin ar­zu edi­len bo­yut­la­ra ulaş­ma­sı­nı en­gel­le­yen bir baş­ka un­sur ol­muş­tur.

EDITOR'S CHOICE

SEMINARS

As the most traditonal activity of BISAV, the courses take place in every fall and spring of a year.

MORE INFO


FOLLOW US

Add your e-mail address here to be informed about our programs (seminars, symposiums, panels, etc.).