Değişen Dünya Düzeninde Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi Reformları

Medine Çağlayan

23 Aralık 2008
De­ğer­len­dir­me: Harun Aladağlı
 
Kü­re­sel Araş­tır­ma­lar Mer­ke­zi’nin dü­zen­le­di­ği Te­zat su­num­la­rı­nın Ara­lık ayı ko­nu­ğu İs­tan­bul Şe­hir Üni­ver­si­te­si’nden Me­di­ne Çağ­la­yan idi. Çağ­la­yan 2007 yı­lın­da Mar­ma­ra Üni­ver­si­te­si Si­ya­set Bi­li­mi ve Ulus­la­ra­ra­sı İliş­ki­ler Bö­lü­mü’nde ta­mam­la­dı­ğı “De­ği­şen Dün­ya Dü­ze­nin­de Bir­leş­miş Mil­let­ler Gü­ven­lik Kon­se­yi Re­form­la­rı (The Uni­ted Na­ti­ons Se­cu­rity Co­un­cil Re­forms in a Chan­ging World Or­der)” baş­lık­lı yük­sek li­sans te­zi­ bağlamında Bir­leş­miş Mil­let­ler Gü­ven­lik Kon­se­yi’nin ye­ni­den ya­pı­lan­dı­rıl­ma­sı­na da­ir ar­tan tar­tış­ma­ları ele al­dı.
Ko­nuş­ma­sı­nın ba­şın­da Tür­ki­ye’de ko­nuy­la il­gi­li ye­te­ri ka­dar kay­nak bu­lun­ma­dı­ğı­nı be­lir­ten Çağ­la­yan, te­zi­nin teo­rik kıs­mı­nı oluş­tu­ran “Chan­ging World Or­der/De­ği­şen Dün­ya Dü­ze­ni” kıs­mı­nı Ken­neth Waltz’un ne­o-rea­list pers­pek­ti­fin­den yo­la çı­ka­rak şe­kil­len­dir­di­ği­ni ifa­de et­ti.
Çağ­la­yan 1648 Vest­fal­ya, 1815 Vi­ya­na, 1918 Pa­ris ant­laş­ma­la­rıy­la dün­ya­da ye­ni dü­zen­le­rin oluş­tu­rul­du­ğu­nu ve BM’in de İkin­ci Dün­ya Sa­va­şı son­ra­sı Pots­dam-Yal­ta an­laş­ma­la­rı­nın or­ta­ya çı­kar­dı­ğı dü­ze­nin bir ürü­nü ol­du­ğu­nu be­lirt­ti ve İkin­ci Dün­ya Sa­va­şı son­ra­sı dü­ze­nin en te­mel ak­tör­le­rin­den BM’e, Gü­ven­lik Kon­se­yi’nde­ki ve­to yet­ki­le­riy­le sü­per-güç­le­rin hâ­kim ol­du­ğu­na işa­ret et­ti. Çağ­la­yan’ın da su­nu­mun­da ifa­de et­ti­ği gi­bi ku­tup­lu dün­ya dü­ze­nin ge­tir­di­ği kamp­laş­ma­lar, Gü­ven­lik Kon­se­yi’nde de gö­ze çarp­mak­ta­dır. Çağ­la­yan, Kon­sey’de ve­to edi­len ka­rar­la­rın So­ğuk Sa­vaş dö­ne­mi­nin di­na­mik­le­ri­ni yan­sıt­mak­ta ol­du­ğu­nu vur­gu­lar­ken, İkin­ci Dün­ya Sa­va­şı son­ra­sı­nın şart­la­rın­da ku­ru­lan ve So­ğuk Sa­vaş sü­re­cin­de var­lı­ğı­nı sür­dü­ren BM’in So­ğuk Sa­vaş son­ra­sı dö­nem­de her­han­gi bir de­ği­şi­me uğ­ra­ma­dan yo­lu­na de­vam et­me­si­ni bir aç­maz ola­rak de­ğer­len­dir­di. Çağ­la­yan’a gö­re BM ta­ma­mıy­la fark­lı bir dü­ze­nin ürü­nü olup şu an­da bam­baş­ka bir dü­ze­ne hiz­met et­mek­te ve de­ği­şen ulus­la­ra­ra­sı sis­tem içe­ri­sin­de ye­rin­de say­mak­ta­dır. Bu­ra­dan ha­re­ket eden Çağ­la­yan, te­zi­ni So­ğuk Sa­vaş son­ra­sı dö­nem­de hem mis­yo­nu hem de ya­pı­sı tar­tı­şı­lan BM Gü­ven­lik Kon­se­yi’ne iliş­kin re­form tar­tış­ma­la­rı ve Kon­se­y’in ye­ni dü­ze­ne na­sıl adap­te ola­ca­ğı üze­ri­ne kur­du ve ko­nu­yu şu şe­kil­de özet­le­di:
So­ğuk Sa­vaş dö­ne­min­de dün­ya­yı iki sü­per güç “par­sel­le­miş­ti”. Fa­kat ye­ni dö­nem­de bü­yük eko­no­mi­le­rin or­ta­ya çık­ma­sıy­la çok ku­tup­lu bir dü­ze­ne doğ­ru gi­di­lir­ken, tek sü­per güç olan ABD’nin bu sü­reç­te BM ça­tı­sı al­tın­da dün­ya­yı şe­kil­len­dir­mek gi­bi bir ça­ba­sı­nın ol­ma­dı­ğı gö­ze çarp­mak­ta­dır. Bu yüz­den Gü­ven­lik Kon­se­yi’nde­ki re­form ta­lep­le­ri, yük­sel­me­ye baş­la­yan böl­ge­sel güç­ler­den ge­li­yor. Re­form tar­tış­ma­la­rın­da Bos­na ve 2003 Irak Kriz­le­ri dö­nüm nok­ta­la­rı­nı oluş­tu­ru­yor. Bos­na Sa­va­şı’yla gün yü­zü­ne çı­kan iş­lev­sel prob­lem, sa­vaş son­ra­sı re­form ses­le­ri­nin yük­sel­me­si­ne ne­den ol­du. Bu kri­zin ar­dın­dan ör­güt bün­ye­sin­de BM Ge­nel Sek­re­te­ri But­ros Gal­li’nin ini­si­ya­ti­fiy­le re­form tar­tış­ma­la­rıy­la il­gi­le­nen Open En­ded Wor­king Gro­up adıy­la bir ku­ru­luş oluş­tu­rul­du. 2003 Irak Sa­va­şı’yla bir­lik­te iş­lev­sel tar­tış­ma­lar da ye­ri­ni ya­pı­sal tar­tış­ma­la­ra bı­rak­­tı. Bu ta­rih­ten son­ra da, BM Ge­nel Sek­re­te­ri Ko­fi An­nan sü­re­ci dö­nüm nok­ta­sı­na ge­tir­di. “Âkil Adam­lar”dan olu­şan High Le­vel Pa­nel ku­rul­du ve bu ku­ru­luş re­for­ma iliş­kin ta­ma­men ya­pı­sal so­run­la­ra işa­ret eden tas­lak­lar ha­zır­la­dı. Gü­ven­lik Kon­se­yi’nde­ki tem­sil sis­te­mi; ka­rar sü­re­cin­de­ki şef­faf­lık ve de­mok­ra­si ek­sik­li­ği bu tas­lak­lar­da öne çı­kan baş­lı­ca so­run­lar­dı. Fa­kat su­nu­lan bu tas­lak­lar dai­mi üye­le­rin çı­kar­la­rı­na ters düş­tü­ğü için ya red­de­dil­di ya da uy­gu­lan­ma­dı. Hans Ko­ech­ler’in tes­pi­tiy­le BM, re­for­ma en­gel ola­cak bir ya­pı­da ku­rul­muş­tur. 1945 dün­ya­sıy­la 2000’le­rin dün­ya­sı ara­sın­da­ki fark­lı­lık, ya­şa­dı­ğı­mız dö­nem­de ye­ni teh­dit­ler­le bir­lik­te ye­ni ne­sil gü­ven­lik an­la­yış­la­rı­nı or­ta­ya çı­kar­mış­tır. Do­la­yı­sıy­la, da­ha et­kin bir BM için ya­pı­sal re­form­la­rın uy­gu­lan­ma­sı zo­run­lu­dur.
Çağ­la­yan’a gö­re ulus­la­ra­ra­sı sis­te­m­de tek ku­tup­lu ve çok mer­kez­li ol­mak üze­re iki eği­lim var­dır ve han­gi eği­li­min sis­te­mi şe­kil­len­di­re­ce­ği bel­li ol­ma­dan re­form­la­rın uy­gu­lan­ma­sı müm­kün de­ğil­dir. Şu an­da sis­te­min hâ­kim gü­cü ABD, re­form ko­nu­sun­da is­tek­siz ol­sa da, ye­ni güç­ler sis­te­me hâ­kim ol­ma­ya baş­la­dık­ça, re­form­lar da ka­çı­nıl­maz ola­rak yü­rür­lü­ğe ko­nu­la­bi­le­cek­tir.
Çağ­la­yan ça­lış­ma­sın­dan yo­la çı­ka­rak BM Gü­ven­lik Kon­se­yi’nde kı­sa va­de­de re­form­la­rın uy­gu­lan­ma­sı­nın müm­kün gö­zük­me­di­ği­ni vur­gu­la­dı. Prog­ram, “Oba­ma BM’le­re de­ği­şim ge­ti­re­cek mi? Glo­bal Kriz bu re­form sü­re­ci­ni ne ka­dar hız­lan­dı­ra­cak? Tür­ki­ye’nin Gü­ven­lik Kon­se­yi’nde­ki ge­çi­ci üye­li­ği na­sıl bir et­ki or­ta­ya çı­ka­ra­cak?” gi­bi gün­cel so­ru­lar ve tar­tış­ma­lar­la so­na er­di.

EDITOR'S CHOICE

SEMINARS

As the most traditonal activity of BISAV, the courses take place in every fall and spring of a year.

MORE INFO


FOLLOW US

Add your e-mail address here to be informed about our programs (seminars, symposiums, panels, etc.).